B+ Kent Kültür Dergisi için hazırlanmıştır.
Zaman içinde yaşadığımız çağın getirileri sonucunda klasik geleneksel aile yapısında değişimler söz konusu olmuştur. Çağın getirisi olan bireyselci kültür sonucu gelecek nesille çatışma yaşayan aileler profesyonel yardım arayışına girmiştir. Bu yardım arayışında aile danışmanlığı ailede sağlıklı iletişim ortamının sağlanmasında aile bireylerine sunulan psikolojik danışma hizmetidir (Sarı, 2015)
Aile danışmanlığı diğer terapilerden yapı, teknik ve hedefler açısından farklılık gösterir. Kuramsal olarak “aile terapisi” psikoterapi kuramlarının çoğu ile benzerlik göstermekte ve onların kavramlarından yararlanmakla beraber aile danışmanlığında aile bir bütün olarak “danışan” gibi kabul edilmektedir. Aile danışmanlığında birey ailenin sosyal yapısı içinde ele alınmakta ve danışma sürecinin amacı aile sistemini, kişiler arası ilişkileri değiştirmeye yönelik olmaktadır. Aile yapısının değişmesi ile aile bireyleri de değişmekte yeni beceriler ve deneyimler kazanmaktadır. (Özgüven, 2001; Akt., Demirbilek, 2015).
Aile danışmanlığı sınırlarının geniş olması nedeniyle bir danışmanlık sürecinde disiplinler arası bilgi birikiminden yararlanarak birden çok yaklaşım bir arada kullanılabilmektedir (Demirbilek, 2015). Aşağıda bu yaklaşımlardan en yaygın olarak kullanılanlardan Yapısal Aile Danışmanlığı ve Satir’ ın Yaşantısal Aile Danışmanlığı’ndan bahsedilecektir.
Yapısal Aile Danışmanlığı
Terapinin temeli bireylerin belirtilerinin, bir ailedeki etkileşimsel örüntülerinden ve bireydeki belirtilerin azaltılmasından ya da ortadan kaldırılmasından önce, bir ailede yapısal değişikliklerin olması gerektiği görüşüne dayanır (Corey, 2016). Minuchin’in yapısal teorisi, ailelerin nasıl düzenlendiğine ve hangi kurallarla etkileşimlerini yönettiğine odaklanır. Hem aile içindeki rollere, sıralanış ve ittifaklara hem de bütün aile sistemini oluşturan sınırlara ve alt sistemlere odaklanır (Goldenberg ve Goldenberg, 2012).
Yapısal aile danışmanlığına göre çoğu aile ebeveyn/eş alt sitemi, kardeş alt sistemi, büyük anne büyük baba alt sistemi ve diğer geniş aile üyelerinden oluşan birçok alt sistem içerir. Aile sisteminin kuralları değiştiği zaman davranışlar da değişecektir. Bu bağlamda yapısal aile danışmanlığının iki temel amacı vardır: 1) İşlev bozukluğu gösteren belirtileri azaltmak, 2) ailenin karşılıklı etkileşim kurallarını düzenleyerek ve daha uygun sınırlar geliştirerek, sistemdeki yapısal değişikliği sağlamak (Corey, 2016).
Danışma süreci boyunca katılma, izleme, benzeme, onay, bağdaştırma, canlandırma, yeniden çerçevelendirme, yapısal haritalama ve sınır koyma teknikleri kullanılarak amaca ulaşmaya çalışılır (Hanımoğlu, 2019; Erkan ve Özabacı, 2020).
Satir’ ın Yaşantısal Aile Danışmanlığı
Virginia Satir’ ın geliştirdiği Yaşantısal Aile Danışmanlığı’nın temeli kişiler arası sistemdeki değişimi sağlamak için ailedeki bireylerin öz saygılarını öne çıkarmaktır. Satir’ a göre öz saygı ve iletişim arasında direkt bir ilişki vardır. Düşük öz saygı, zayıf iletişimle bağlantılıdır. Satir, aileyi bütüncül bir sistem olarak görür. Roller, kuralları ve iletişim süreçlerini etkilemek suretiyle ailenin işlevlerinde etkili olmaktadır. (Carlson, Sperry ve Lewis, 2005; Akt., Demirbilek, 2015).
Satir’ in aile danışmanlığı yaklaşımı aile etkileşimlerini geliştirmenin yanı sıra bireysel gelişimi desteklemeye de odaklanır (Gehart, 2017). Bu bağlamda danışma süresinde iletişim modelleri (kalıpları), benlik saygısı, benlik değeri, her insanın içinde bulunan doğuştan gelen içsel güçler üzerinde durur (Kesici ve ark., 2017; Akt., Tönbül, 2019). Satir sağlıklı bir benlik saygısı için anne ve bebek arasındaki ilk ilişkiye odaklanır. Olumlu bir benlik saygısı için bireyin yaşamının ilk yıllarında şu koşulların bulunması gerekmektedir.
- Fiziksel ihtiyacının karşılanması
- Başkaları ile sıcak ilişki
- Başkalarının dünyası üzerinde egemenlik kurma deneyimi
- Değerli ve ayrı birey olduğunun onaylanması
- Kadın veya erkek olduğunu kabul etme (Nazlı, 2019).
Virginia Satir (1972) aile sisteminde üç şeyi değiştirmeye çalıştığını ifade etmektedir. Birincisi, ailenin bütün üyeleri, kendileri ve diğerleri ile ilgili gördüklerini ve duyduklarını, hissettiklerini ve düşündüklerini yine onların önünde, uyum içinde, bütünüyle ve dürüst bir şekilde dile getirebilmelidir. İkincisi, herkes kendi biricikliği içinde ele alınmalı ve ilişki de böyle kurulmalıdır ki, kararlar güç dengelerine göre değil, araştırma ve uzlaşma yoluyla alınabilsin. Üçüncüsü, farklılıklar açık bir şekilde kabul edilmeli ve gelişim doğrultusunda kullanılabilmelidir (Nichols, 2013; Akt., Tönbül, 2019 ).
Yaşantısal aile danışmanlığının temel amacı dönüşümdür yani bireyin tüm potansiyelini en uygun şekilde hayata geçirmeyi başarmaktır. Bu amaçlar doğrultusunda danışma sürecinin beş aşaması vardır:
- Aile ile güven oluşturma: Ailenin güvenini kazanmak için başlangıçtaki değerlendirme ve tedavi planı geliştirmeyi ifade eder. Satir bunu temas kurmak olarak adlandırır.
- Yaşantılara karşı farkındalık geliştirme: Danışman, aileye belirli sorular sorarak veya belirli teknikleri kullanarak işlevleri hakkında farkındalık kazanmalarına yardımcı olur. Satir bunu kaos olarak adlandırır.
- Aile dinamiklerine karşı artan farkındalıklar ve anlayışlar geliştirme: Yeni bir kavrayış yaratılır.
- Danışma oturumlarında farklı davranış anlayışlarına karşı yeni anlayışlar ifade etme: Yeni kavrayışları davranışlarla ifade etme.
- Aile üyelerinin kazandıkları yeni davranışları terapötik çevrenin dışında da kullanılmalarını sağlama (Nazlı, 2019).
Danışma süreci boyunca ben mesajları kullanarak etkili iletişim, aile portresi/aile heykeli, aileyi yeniden yapılandırma, metafor, mizah, dokunma ve iple bağlama teknikleri kullanılarak amaca ulaşmaya çalışılır (Hanımoğlu, 2019; Erkan ve Özabacı, 2020).
Yapısal aile danışmanlığının bireye değil bütüne odaklanması, kişiyi tüm ilişki kurduğu alt sistemlerde değerlendirmesi ve ilişkilerini belirlemek için oluşturduğu haritalandırma tekniği ile aile yapısını belirlemesi açısından önemli bir yere sahiptir (Üstündağ, 2015). Satir’ ın yaşantısal aile danışmanlığı ise aile bireylerin iletişimleri güçlendirmesi, beraberlik hissini sürdürmesi ve özerklik duygusu geliştirmesi açısından önemlidir. Bu bağlamda danışmanlık sürecinde bireylere yardımcı olmak amacıyla ailenin bütünü ile çalışmak daha verimli olmaktadır. Tek başına kişiden davranışlarını değiştirmesini beklemek bireyi belirli bir noktaya kadar getirebilir, ancak ailesi tarafından da desteklendiğini bilen bireyler için ilerleme çok daha verimli olabilmektedir (Üstündağ, 2015).
KAYNAKÇA
Corey, G. (2016). Psikolojik danışma, psikoterapi kuram ve uygulamaları (T. Ergene Çev. ) (sekizinci baskı). Ankara: Mentis Yayıncılık.
Demirbilek, M. (2015). Aile danışmanlığında: Bir uygulama örneği. TJFM&PC, 10 (2), 109-120. doi: 10.5455/tjfmpc.205930
Erkan, Z. ve Özabacı, N. (2020). Aile danışmanlığı kuram ve uygulamalara genel bir bakış. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Goldenberg, I. Ve Goldenberg, H. (2012). Aile terapisi. İçinde R. J. Corsini ve D. Wedding Modern Psikoterapiler (ss: 636- 688). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Hanımoğlu, A. (2019). Aile terapisi ve aile terapisi ile ilgili kuramlar. İçinde Aktaş, T. ve Özabacı, N. (Eds.), Kuram ve uygulamaları ile aile danışmanlığı. (ss: 69- 115). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Sarı, T. (2015). Aile danışmanlığının engelli çocuk annelerindeki anksiyete, depresyon ve stres düzeylerine etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Tönbül, Ö. (2019). Aile danışmanlığı sürecinde amaç oluşturma basamağının incelenmesi. Aile Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2 (1), 76-95.
Üstündağ, A. (2014). Yapısal aile danışmanlığı ve bir olgu örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 14 (33), 113-126.